Comín boca cala que a barrija nun fala. Te lo pueden espetar de cachondeo si
le preguntas a alguien qué comió (que
comeches? / Comín boca cala que a barrija nun fala).
Como te vai miña rosa? / como te vai meu
amor? / como te vai miña rosa? / De cada ves a peor. El verso así,
completo, puede ser la respuesta de cualquiera que no se encuentra muy bien,
cuando le preguntan cómo está.
Con pasensia y saliva, un elefante le dio por el c*** a una hormiga. Aconseja tener paciencia.
Con quien xanta nun merenda. Dícese de la gente a la que le duran muy poco las amistades.
Corpo tumbado nun cría codillo. 1. Se
dice al irse a acostar (voume a
deitar, corpo tumbado nun cría codillo). 2. También se usa para criticar a quien se encuentra en esa postura.
Nota: No se refiere al codillo de animal, sino al que
se forma a veces en una cuerda, un cable, una manguera, etc.
Corre o ouro detrás do tesouro. Es sinónimo de diñeiro chama a diñeiro. Se pronuncia cuando una persona adinerada, que no lo necesita, tiene un golpe de suerte, le toca la lotería, un premio, una rifa, etc.
Cousa
jabada, cousa cajada. 1. Tan pronto alabas a una persona
poniéndola en los cuernos de la luna, como al rato te decepciona demostrando que
no es lo que parecía. 2. Lo mismo con cualquier otra cosa (as patatas que te dixen que salían tan
boas…, malísimas! Cousa jabada cousa cajada).
Criado ido, criado venido, siempre mi amo está servido. Cuando despiden a un trabajador, o éste deja el trabajo porque no ceden a sus reivindicaciones, o porque las condiciones son pésimas, etc. Significa que siempre
lleva las de perder el obrero; el jefe no tiene ningún problema en encontrar empleados.
Chuvia con sol nun molla pastor / Pero molla labrador.
Da ijual bater no cu, que no cu bater / Da ijual dar no cu, que no cu dar. Se dice de las dos formas. Significa que es igual decir o hacer una cosa de una manera o viceversa.
Dame un bico / Nun che dou un bico, porque despois do bico ven o monta perico. Hace referencia al peligro de la proximidad y/o contacto físico entre un hombre y una mujer. Es sinónimo de o lume ó lado da estopa, ven o demo e sopla.
Da plata que cajou a vaca! Cuando dicen que es de plata,
una baratija de quincalla.
De buena casta le viene al gallo para no
cacarear…
Peyorativamente y con retranca, ya se sabe quién es… Es semejante a del tronco sale la rama y de tal palo tal astilla. (V. ser de rasa
calé).
De demandantes y demandados viven los
abogados.
Del cielo para abajo, cada uno vive de su trabajo. A veces se utiliza como autojustificación y otras como consejo, por el cobro de un trabajo a un amigo o familiar.
Del tronco sale la rama… Alude
al parecido con el padre o la madre. Es lo mismo que Bendita sea la rama que
al tronco sale.
De pequeños ahorros se hacen grandes fortunas.
¡Desde la frente hasta la pandereta pa que el demonio no se me
meta! Expresión de asombro con aspavientos: haciendo ademán de
santiguarse (parodia), se lleva la mano desde la frente, hasta la “pandereta".
Desde que tengo
potra, en mi vida he visto otra. (Ídem).
Despois da Anunsiada, noites de xiada. La fiesta de la Anunciada se celebra el primer domingo de agosto. Hay otros refranes con significado parecido que, aunque se dicen aquí, no son originarios de Bayona: Primeiro de agosto, primeiro de inverno y en agosto frío no rostro.
Después de Dios, la casa de Quirós.
Nota: La familia Quirós fue una
familia de Bayona de mucho abolengo y poderío (de ahí la expresión). Vivían en
la calle Ventura Misa (en la casa situada detrás del Pazo de Mendoza y anexa a él). Eran dueños de una fábrica de jabón ubicada en la Carretera Nueva (hoy Marqués de Quintanar). Quien
ostentaba el apellido era ella, Consuelo Vázquez-Quirós Besada. Ricardo Agustí Sanjuán, su esposo desde 1929, fue
alcalde de la villa de 1937 a 1944. Él
falleció en 1974 y ella el 19/6/1988, están enterrados en el cementerio de Bayona.
Destrajador da fariña, aforrador do farelo
/ Destrajador da fariña, aproveitador do farelo. Al ver a alguien
aprovechar cualquier cosa sin valor alguno. Se utilizan cualquiera de las dos versiones.
Detrás dun toxo, sale un pito coxo. El toxo es la mala persona que muestra
hostilidad hacia uno. Lo que sale o salga de ella, no puede ser bueno, siempre
será dañino.
Días de invierno, días de amargura; conforme amanece, ya es noche oscura.
Días de todo, vísperas de nada. Cuando un día hay mucha abundancia de cosas (comida, por ejemplo) y al día siguiente escasez o cutrez.
Díjolo Blas punto redondo: ¡Jurás cosido
con prebe rustrido! Se dice cuando alguien quiere imponer sus argumentos o
para burlarse de los que siempre pretenden llevar razón, y en el mismo
contexto que se diría donde hai patrón nun manda maiñeiro. (V. jurás).
Nota: La primera parte es un dicho español; “¡Jurás cosido con
prebe rustrido!” se supone que es de aquí, bayonés.
Díjoto sojra, enténdemo nora. Hace referencia a
una indirecta, algo que quieres decir a una persona y se lo dices al de al
lado como quien no quiere la cosa.
Dime con quién andas y te diré quién eres, a la jota jota de los
cascabeles. 1. Señala la gran influencia que ejercen en el comportamiento o en
las costumbres de alguien las amistades, ya sea para bien o para mal. 2. La
gente pensará que uno es igual si anda con malas compañías.
Nota: Aunque
este popular refrán es español, figura aquí porque solo lo es la primera parte;
la segunda “a la jota jota de los cascabeles” se supone que es de Bayona.
Dios dea fartura, porque a fame nadie a atura! Celebrando con alegría, la mucha variedad y abundancia de alimentos en la mesa.
Díxolle
a perdís ó cuello: que fases aí meu bello?, que fases aí perdís? díxolle o cuello.
Díxolle
a sartén ó caso: que fases aquí marranaso?, que fases aquí sartén? díxolle o
caso.
Díxolle a sartén ó jato: vaite daí
marajato!, sácate daí sartén! díxolle o jato. (V. hai que oílas de quién veñan).
Nota: Estos
tres refranes se aplican (independientemente), cuando alguien corrige o critica
los defectos de otro o cuando da lecciones o reprocha sus errores. Defectos
que él mismo tiene y errores que también él comete.
Donde hay genio hay bondad.
Do
ouro que cajou o mouro! Réplica irónica a quien afirma que
una baratija de quincalla es de oro.
É amijo do tiempo dos fijos! Cuando calificar de amigo a quien no lo es.
El/ela oye, cala, e jode a quien fala. Si hacen comentarios acerca de una persona en su presencia y ésta no dice ni mu.
El hombre amable, hace al necio afable.
El que malas mañas tiene, tarde o nunca las pierde. Quiere decir que la gente no cambia, que el que es malo, será malo hasta la muerte (ó millor cambia / vai a cambiar mañán…, el
que malas mañas tiene…).. Se suele aplicar el refrán, cuando una mala persona, que parecía haber cambiado, reincide en los mismos errores, defectos o faltas. Es sinónimo de a sorra perde o rabo, pero as mañas no.
El que mucho corre, atrás se queda. Viene a decir que
las jovencitas o adolescentes que se apresuran en hacerse mujeres (salir
con chicos, maquillarse, acudir a los bailes, etc.) acaban quedando solteras. (Quizá
se aplique también en otros casos).
¡El que nase desgrasiado desde la cuna encomiensa! Lamento de una persona afligida, que a veces también se dice con humor.
Empeñado por dous, empeñado por tres, haille que faser o traxe ó portujés! Cuando uno se tiene que meter (básicamente
por fuerza mayor) en un gasto importante.
En mi casa no hay miseria: dos candiles y
una vela.
Reprimenda por no controlar los gastos de casa; por tener las luces
encendidas innecesariamente; por derrochar el dinero realizando compras caras, innecesarias, superfluas,
etc. (V. ala… as mantas que voen!).
Entre parientes y hermanos, nadie se meta las manos. Aconseja no entrometerse
en los enfrentamientos o desencuentros entre familiares ni tomar partido por
unos u otros. La familia siempre acaba reconciliándose y quien queda mal
es la persona involucrada.
Es
similar a entre marido y mujer, mano no
has de meter.
Espera!..., que Samora nun se fixo nunha hora! Cuando apremian a uno.
Está a vella a morrer, estache aprender! Manifiesta sorpresa cuando alguien nos enseña o nos muestra algo nuevo que desconocíamos. Es algo similar a nunca te acostarás sin saber una cosa más.
É unha mosa, que donde mexa fai unha posa / E si é de costeira, fai
unha rejeira. Expresión de burla o broma que se puede dar en cualquier circunstancia
donde digan que una niña ya es una moza (mujercita) (quero
ir á festa, que xa son unha mosa! / siii… eres unha mosa, que donde mexas
fas unha posa...). Por lo regular se dice sólo la primera parte, como en el ejemplo.
Fainas Dios e pájaas Cristo. Cuando recriminan a alguien o lo culpan de algo que no hizo. Es sinónimo de pajan xustos por pecadores.
Fanecas frescas, fritas, frías e fiadas. Más que un refrán, es un trabalenguas o juego de palabras.
Febreiro moucho cos seus vinte oito; si dura máis catro, nun queda can nin jato. Nos indica que febrero es un mes duro, climatológicamente hablando.
Gaivotas á terra, mariñeiros a
merda. Cuando las gaviotas revolotean alteradas en tierra
emitiendo fuertes graznidos, abarruntan
(presienten o presagian) mal tiempo; en consecuencia, los marineros no podrán salir
a la mar.
Hasta el cuarenta de mayo, no te quites el sayo; y si después vuelve a llover, te lo vuelves a poner.
Hasta los gatos gastan sapatos. Con
retranca al ver a una persona modesta disfrutar de algún placer o capricho
(coche, viaje, ropa cara, peluquería ...) (mi
madriña que lujo!… ¡Hasta los gatos gastan sapatos!).
Hasta xaneiro, calquer ovella pasa o
rejeiro; e de xaneiro en diante nin ovella nin carneiro. Porque se
recrudece el invierno, el mal tiempo, aumentan las lluvias y el regueiro
se convierte en riada.
Hijo eres, padre serás; conforme haces, así te harán.
Hijos criados, trabajos redoblados; hijos casados, ladrones declarados.
Hijos criados, trabajos redoblados; hijos
casados, trabajos multiplicados.
Hirmáns
seamos, do noso teñamos. Uno debe procurar tener lo que necesita o arreglarse
con lo que tiene, sea mucho o poco, y no pedir a los hermanos ni depender de
ellos.
Hombre pobre huele a muerto. Cuando no respetan a alguien, o lo menosprecian por su baja condición social. Es sinónimo de tanto tienes, tanto vales; nada tienes, nada vales.
Home pequeno, saco de veneno. Determina
que el varón de baja estatura es un hombre malo, ruin.
Inda que nun haia un cuarto, bijote larjo!
Irónica
crítica o reproche por gastar y aparentar, aunque se esté a dos velas.
Jaula hecha, pájaro
muerto. Significa que cuando alguien hace una casa, al terminarla fallece. El
refrán se dice con pesar cuando se da el caso. A veces también se utiliza como broma, para meterse con quien la tiene en construcción.
Jerra na calle, pas na casa. Ante la disyuntiva de tener que elegir entre, cumplir y quedar bien con los de casa y mal con los de fuera o viceversa, el refrán aconseja elegir siempre lo primero.
La mujer pequeñita es un regalo; vale más poco bueno que mucho malo. Otro refrán más en favor de la mujer bajita.
La mujer que anda a dos velas, no es tonta que es entendida: cuando una vela se apaga, la otra queda encendida. Hace referencia con ironía, a una mujer que anda con dos hombres a la vez.
Largos días traen cien años. Ya le llegará su día, ya las pagará.
Las tejas de mi casa qué caras son, pero por lo que tapan, ¡qué baratas son!
La vida es un tango y la muerte es un fandango.
La vida es un tango y la muerte un pasodoble.
Máis
vale andar ca ornear. Se expresa con rabia si al mandar hacer
algo lo hacen mal o tardan demasiado en hacerlo, dado que
uno lo habría hecho mejor y más deprisa (deixa
que xa o fajo eu!, máis vale andar ca ornear).
Mal que no mejora, ya no es de ahora.
¡Manda quien manda, cartucho al
cañón! Cuando no se está de acuerdo con la orden dada por un
superior, pero no queda otro remedio que acatarla. La mayoría de las veces se
dice de broma, ya que el que da la orden, es “superior” entre comillas. Es
sinónimo de donde hai patrón, nun manda
mariñeiro.
Man posta, carallo axuda. Tú agarra el trabajo que se te ofrece por pesado
que sea, que luego ya irás haciendo lo que puedas.
Mayo, quérome erguer e cayo. Aunque nuestros mayores no conocían el término, ya sabían de la astenia primaveral.
Mexo de can, cartos na man. Es una absurda superstición que dice que da buena suerte, que atrae dinero, que un perro orine cerca de ti.
Mientras escapo
nun asubío. Mientras se hace una cosa no se puede hacer la otra.
Mientras escapo nun silbo. (Ídem).
Mientras estou coa filla, nun podo estar coa nai. (Ídem).
Mientras nun hi morte nun hai mala sorte. Se usa a modo de consuelo ante una
desgracia o contratiempo. Es sinónimo de todo
ten arrejlo menos a morte.
Mil días traen
sien anos. Es otra versión de largos días traen cien años. (Véase).
Miña peneiriña
nova, catro días nun verán. Al ver a alguien ilusionado con un objeto nuevo, cómo
lo cuida y trata como oro en paño. El refrán, que tiene retranca y guasa, augura
que pronto perderá el interés por él, porque dejará de ser novedad y lo dará de
lado.
Miña peneiriña nova, tres días nun clavo. (Ídem).
Mi padre manda a mi madre; mi madre me manda a mí; y yo mando a mi hermanito, que es más pequeño que mí. Cuando mandan a un recado o tarea y van pasándose el encargo de unos a otros.
Míranse os corpos, pero nun se miran as
eivas. Es
la réplica de alguien que no se encuentra muy bien o tiene problemas de salud si
le dicen que se le ve muy bien, guapo,
saludable… (si sí… ti falas muito…,
míranse os corpos, pero nun se miran as eivas).
D.
galego: eiva. imperfección, defecto
físico ou moral.
Muerte de unos, vida de otros. Metáfora
que no sólo se aplica a la muerte física, sino que se emplea en diversos casos
o situaciones, donde lo que es malo para unos, es bueno para otros. Dos ejemplos:
cuando fallece una persona alguien se "beneficia" de ello (un trabajo
que quedó bacante, la floristería, la funeraria, etc.). Pandemia del coronavirus:
muchos sufren la enfermedad y sus consecuencias, a otros en cambio les favorece:
los fabricantes de mascarillas, de mamparas aislantes, de ataúdes, de geles
desinfectantes, etc., etc. Se dice el refrán cuando se da el caso y se comenta.
Mujer con moño, no vale ni un coño.
Muller peluda, muller forsuda.
Nadie dija que ben está, hasta á
media noite a porta serrar. Cuando las noticias o novedades llegan tarde, por la noche; sobre todo si éstas son malas.
Nadie mira a lajaña no seu ollo. Se
ven y critican los defectos de los demás, pero no los propios.
Nadie mira o lixo no seu ollo. Otra
versión de la anterior; y ambas, del estilo de ver la paja en el ojo ajeno.
Na terra daquel home, o que nun traballa nun come. ¡Hay que trabajar!
No tenemos para pan y compramos estampillas. Crítica o reprimenda a alguien que se gasta el dinero en tonterías o cosas innecesarias.
Novia mojada, novia llorada. Se contrapone a otro refrán español que dice novia mojada, novia
afortunada. Hace referencia al hecho de que llueva el día de la boda.
Nunca a mi casa venga quien ojos tenga. Hace alusión a la gente que acude a casa ajena para observar y luego criticar o cuestionar lo
que ve dando su opinión sin que nadie se la pida.
Nunca pidas a quien pediu nin sirvas a quien serviu; porque nun hai peor
tirano, que un pobre feito amo. Casi siempre se dice sólo la primera parte.
Nun é o mismo falar da
jerra que mirarse nela. Cuando alguien critica y arregla fácilmente la vida de
los demás. Los toros, como los problemas, se ven muy bien desde la barrera; el
caso es lidiar con ellos.
Nun hai amistá que nun se acabe nin mal que por ben nun veña.
Nunha man o pan e na outra o pau. Se debe educar a los hijos con cariño y amor; pero también con dureza y severidad si es preciso.
Nun se casa
quien nun quer. Broma
despectiva. Se dice cuando se casa una persona con
alguna "peculiaridad": poco agraciada, con algún defecto físico o intelectual,
falta de sentidiño, etc. Significa que, visto lo visto se puede casar
cualquiera. (V. si nun casou con quien quixo...).
O capador mientras capa nun asubía. Mientras se hace una cosa, no se puede hacer la otra. (V. Mientras escapo nun asubío y siguientes).
O casado, máis calado. Réplica
jocosa cuando, por ejemplo, advierten a una mujer que el chico que le gusta está
casado.
O
corpo as fai, o corpo as paja! Quiere decir que, si uno
está desfallecido y no da pie con bola por haberse dado a la juerga, al
jolgorio, tiene que aguantarse y cumplir con su deber (levantarse a su hora, ir
al trabajo, etc.) (que nun vas a
traballar por estares toda noite de parranda!? Pois ora ajuantas!; o corpo as
fai, ocorpo as paja!).
O cura casa e manda pa casa. Alude con retranca a las discusiones y problemas conyugales. (V. os curas casan a todos, pero nun se casan eles).
O falar vai nos queixos e oír é forsoso. Al escuchar tonterías o utopías que nadie se cree. Significado parecido a o falar nun ten cancelas
Ó galeguiño muito lle justa
un mandiño. Refrán burlón que pretende
ridiculizar a la gente que le gusta el mando, que se pirra por ordenar,
mangonear, dirigir el cotarro … (V. jobernicho, mangono y mangueleteiro).
O que a de levar o can que o leve o jato! Cuando uno por fin se
decide a comprar algo para darse un capricho (total, si nun-o jasto nisto vouno a jastar noutra cousa… O que a de
levar o can que ol leve o jato!). En
el mismo contexto que se diría el dinero y los cojones se quieren
para las ocasiones.
O que a outros non serviu, a min pouco me valeu. Al estropearse algo (un utensilio, una herramienta, un aparato… que se compró de segunda mano, o que fue regalado por su dueño que lo había desechado (ala, xa nun furrula! O que a outros nun serviu, a min pouco me valeu).
O que ben está e jerra busca, e que muito lle justa a farrabandusca. Se dice, por ejemplo, del que está sin pareja y la busca.
O que ben fai a cama, ben durme nela. El que toma una decisión desacertada o decide
vivir de determinada forma pese a los consejos recibidos, se arriesga a
sufrir las consecuencias (andar, deixalo;
o que ben fai a cama, ben durme nela. Máis tarde tira dos pelos). Es sinónimo
de el que por su gusto muere, hasta la
muerte le sabe.
No hay comentarios:
Publicar un comentario