babalán. 1. Que habla por hablar y sin tino, larear. Es sinónimo de falabarato. 2. Que le gusta alardear, presumir, fanfarronear... (nun se lle pode faser muito caso, nun miras que é un babalán?). (V. larear).
baballoso, -a. 1. (Ídem). (si te calaras, rao de baballoso!). 2.
Persona malhablada, murmuradora, que desacredita o difama sin cohibirse ni
cortarse un pelo.
baballos. Así nos llaman los guardeses a nosotros los bayoneses, porque según ellos hablamos mucho, largamos
demasiado.
babuxar
(de baba). Al trasvasar un líquido de una vasija a otra, casi siempre parte del
producto se pierde deslizándose hacia atrás por las paredes del envase. A eso
se llama babuxar (verte con cuidado, que nun babuxe).
bacalau. Aunque también se suele dar de broma, es un insulto barriobajero que tilda a la persona de
puerca, grosera, asquerosa, indecorosa…
bada. Regazo.
En posición sentada, poner al niño sobre las piernas (colle ó musiño na bada).
bajera. Es el refaixo,
una especie de falda que solía ser de franela y usaban las mujeres como ropa
interior de abrigo.
balandrín (de baldreu). 1. Ser despreciable, un bala perdida. 2. Hombre sucio, desarreglado, de mal aspecto, porcalleiro. 3. Deleixado, pasota, negligente.
baldreu. (m. f.). 1. Igual que bacalau y que el 1 y 2 anterior. 2. Mujer de mala reputación, prostituta. Balandrín y baldreu son sinonimos de balandrán y bandallo.
ballouco. Se dice del mar cuando está ligeramente picado (nun larjamos nos Carallóns, porque o mar ten un ballouco).
bandas. Hace alusión con sarcasmo a las caderas de
mujer anchas y voluminosas (cacho bandas Dios mío!). (V. popa).
bandido/a do sine. Estafador, timador, ladrón…(son uns bandidos do sine!).
bandulleiros (de bandullo). Así son apodados aquí los panxoneiros. Parece ser que
siempre existió cierta rivalidad entre Bayona y Panxón. (V. micos).
banqueta. Estructura o
utensilio de madera que utilizaban las mujeres para proteger las rodillas y
evitar mojarse al lavar en el río y fregar el suelo de casa (ambos trabajos se
realizaban de rodillas). Estaba formada por cuatro tablas. Las dos más grandes
formaban un ángulo recto, y las dos pequeñas, puestas una a cada lado, al
tiempo que hacían de “contrafuerte” entre las dos tablas grandes, también
protegían del agua por los costados.
En
el trayecto de ida y vuelta al río, se aprovechaba para transportar algo en
ella, por ejemplo, el jabón, trapos…; y a la vuelta la ropa de color, para
separarla de la blanca y evitar que destiñera.
barajera. Dicho de una mujer informal, charlatana, imprudente … (nun te fíes dela que é unha barajera). (V. aduaneira y cantinera).
barata é a festa… Cuando algo sale
barato.
barballar. 1. Balbucear (un bebé) (como barballa esta musiña!... ). 2. Refunfuñar, fungar polo baixo (que barballas? fala claro!).
barco. Llamamos barco a la concha o hueso que tienen en
su interior los chocos y a la “pluma” de los calamares.
barco vello á Fos! 1. Va dirigido con sorna a quien se
queja de sus achaques, enfermedades, vejez... (V. hai que ir morrendo). 2. También
se dice cuando algo se estropea, avería o ya no vale. (V. hai que darlle o retiro).
Nota: Antiguamente la playa de a Foz era una especie de cementerio de barcos; ya que estos
se varaban en ella cuando se inutilizaban por viejos. De ahí el origen de la
expresión.
bardeiro (de roupa). Un montón, enorme cantidad (vai a ser boa...; quien lavará este bardeiro de roupa?...).
Barrabí. Es
sinónimo de malo, en alusión a Barrabás (téñote
dito que nun te xuntes con ese rapás, que é peor que Barrabí!).
barrer pa debaixo da alfombra. fig. Limpiar mal, superficialmente y de cualquier forma (limpia ben, nun barras pa debaixo da alfombra!).
barrer pa casa. fig. Atraer, pedir para casa. Se dice con gracia cuando alguien (normalmente un
crío) pide algo para un familiar conviviente (madre, padre, hermano…) (carai pa o teu fillo, como barre pa casa!, xa
me quería levar esta bufanda para ti).
barrija de bechos. Aunque
no lo parezca, es un apelativo simpático y cariñoso dirigido a una persona
querida o de confianza (adulto o niño) de barriga prominente.
basenilla. Bacinilla, orinal.
batallón, batallona. Despectivo. Dícese de la persona que se enzarza acaloradamente
en una discusión (é unha batallona, nun teño janas
de aturala).
Bayona nun é Madrí. Cuando alguien intenta
aparentar lo que no es. ¡Si aquí todos nos conocemos!… (pero a quien quererá engañar?... Bayona nun é Madrí!).
bebe ajua que fai boas mosas. 1. Si piden de beber cualquier cosa que no sea agua y no hay (nun hai viño; bebe ajua, que fai boas mosas). 2. Consejo de no
beber (alcohol) (e si teño sede? / Si
tes sede, bebes ajua que fai boas mosas). (V. si tes sede…).
beberaxe. De forma jocosa o con retranca, vino o cualquier clase de bebida alcohólica (nun
queres un pouco de beberaxe?).
beber como un aljibe. Beber mucho.
becho fervellón / fervellón. (de fervello) (m. f.). Se usan las dos formas. Adulto o niño hiperactivo, culo inquieto
(pero para quieto xa, rao de becho
fervellón!).
becho peludo. (m. f.). Se usa de forma negativa y positiva. 1. Al crío que se porta mal o
se enrabieta (cálate xa, rao de becho
peludo!); a un persona adulta mala, rabuda. 2. De forma cariñosa a los pequerrechos (meu bechiño peludo!…).
beldro. (V. Baldreu).
bello/a en hermosura. Se alega para negar que alguien sea viejo (que vas a ser vella muller… Eres bella en hermosura).
bendita sea mi cara que cubre
mis faltas! Se responde bromeando cuando a uno le dicen que se le
ve muy bien, más lucido, guapo, etc. La respuesta sugiere que a pesar del
aspecto no se encuentra bien; que la cara no refleja su estado de ánimo o de
salud (que ben te vexo, que juapa estás! / ¡Bendita sea mi cara que cubre
mis faltas!).
ben-o dijo eu, ben-o dijo misa! 1. Expresa fastidio y cabreo cuando algo no sale bien o se comete el mismo error
una y otra vez. 2. Si ocurre algo que causa desagrado o enfado.
berbesero, -. a (do berbés). Despectivo persona gritona,
ordinaria, maleducada, cantosa
berecha. Brecha, herida.
berete. Rubio
(pez) pequeño.
bico calado! ¡Silencio! No hables del tema; no descubras el
secreto (e xa sabes..., bico calado!).
bico de curricho. Dícese de los
morros muy pronunciados (por naturaleza o por enfado)
(nun poñas bico de curricho que é ijual).
bieiteiro, -a. Se dice que lo es, la persona que anda siempre de bieiteiros. (V. ir
de bieiteiros).
biloro. fig. Persona fea, o poco agraciada. A menudo se emplea
de broma y con frecuencia sin un significado definido. (En
Argentina significa tuerto).
billulli. Pasta, dinero (ten billulli comarea).
bimbón. Columpio.
birulle / biruje / biruxe. Aire frio, fresco (entra un birulle por esa porta! …). Aquí
utilizamos las tres versiones. La primera,
presumo que es de Bayona; biruje es
española (en algunos lugares de Galicia, biruje
es lluvia fina, poalla); la
tercera, biruxe, es oficialmente
gallega.
blanca flor de chimenea. 1. Se
atribuye a una mujer delicada, frágil, de piel muy blanca. 2. Con sorna y guasa, a una cursi.
boa
noite vai alá!... Por la mañana, tras una noche de perros, tormenta, temporal, galerna…
boca del infierno. 1. Se dice de la
persona mal hablada, que blasfema o suelta muchos tacos (fala ben, boca del infierno!). 2.
De la gente que critica y calumnia a cualquiera sin reparo ni compasión (pobre do que caia nesa boca del infierno).
3. Cualquier sitio oscuro, lúgubre…,
ej. una calle que, de noche esta sin luz, a oscuras (Dios me libre, eu nun vou por aí, parés a boca del infierno!).
boca qué pides, corasón
qué deseas. Se aplica con retintín para
criticar, censurar o reprobar, a alguien que no se corta a la hora de darse un
capricho (o proporcionárselo a otros) (xa
nun te servía o móvil que tiñas que tuveches que comprar outro… Boca qué
pides, corasón qué deseas). (V. criar
un porquiño).
boca torta, hai maré? Solla vella, nun-o sei! (burla). 1. Se le dice a un crío que tiene un berrinche y llora (por el gesto de la boca). 2. Al ver a alguien
con una mueca desagradable en la boca que denota desaprobación, fastidio,
enfado…
bodoques. Despectivamente pastillas, grajeas o píldoras muy grandes (solo de pensar que teño que trajar eses bodoques…).
bojón dasebo. Para bien o para mal, en comparación con otro, un bojón dasebo no es nada (ti, ó meu lado…, eres un bojón dasebo! / é tan malo, que Barrabí ó seu lado, é un bojón dasebo). La mayoría de las veces se dice de broma.
boleardo. Roscón.
bolera. Mujer mentirosa, poco juiciosa,
informal, callejera (V. cantinera).
bolseiro. Calificativo crítico y despectivo al hombre que controla
el dinero a su mujer, y además se encarga él solo (excluyéndola a ella) de la
economía doméstica (a pobriña nun pode
dar muito, porque aí o bolseiro é el). (V. cóntalle os feixóns).
borrachas. Torradas de vino tinto (se empapa el pan en el vino con canela, se fríen y
espolvorean con azúcar y canela).
borralla. En gallego es la ceniza, los residuos de una
combustión. En Bayona, aparte de esa acepción que
también le damos, añadimos alguna más: 1. Cualquier clase de artículo o género de mala
calidad, lo que quedó de resto, lo que nadie quiso (V. brosa, farracatino y reboutallo). 2. Algunas personas se lo encasquetan
despectivamente a los niños, cuando ven unos cuantos juntos (esta borralla déixase na casa, nun se leva con un). 3. Gente
despreciable, gentuza.
borrete. Caldo gallego al
que se añadía harina de maíz.
borretudo, -a. Persona a la que le gusta mucho el borrete, los potajes, las lentejas, etc.
borriso. Llovizna (leva un parajuas que borrisa
un pouco). También le llamamos chuvisca y poalla (palabras gallegas).
borro. Es la tinta del calamar.
borrondorio. Persona torpe, poco
habilidosa (nun ten xira ningunha..., é
un borrondorio!). (V. ter
xira).
bota as barbas de remollo, con bijote e todo! Indica negación. 1. Se utiliza para denegar algo que
piden, ej. un hijo, permiso para salida nocturna. 2. Sirve para desengañar a una persona
que espera algo de otra. Quiere decir que no se haga ilusiones, que no se van a
cumplir sus expectativas (vaite a pajar denón; bota as barbas de remollo
con bijote e todo!). Es similar a espera sentado que de pé te vas a
cansar. (V. denón).
botadura. Alardeo, fanfarronada… (nun lle fajas caso que iso é unha botadura). Es sinónimo de botar por fora.
FAM. botado, -a.
bota el jato fora que no es noso. Un chascarrillo
más que en ocasiones se usa para mofarse de la gente que habla mal o habla castrapo.
botalas a rente. Recriminar,
regañar, echar en cara… con claridad, sin tapujos, sin cortarse un pelo (eu nun ando con tapujos, eu bótollas a rente).
bótalle outra. fig. Significa
“tómate otra” (chiquita), aunque
en sentido figurado quiere decir “nun marches”. De hecho, se usa cuando alguien
anuncia que se va, para que no lo haga (nun marches oh…, bótalle
outra).
bótamo na patela! 1.
Crítica a la falta de escrúpulos de la gente que solo le mueve el interés. Parecido
a chámame can e dame pan 2. Cuando a uno mismo le ponen objeciones,
trabas…; que digan lo que quieran, pero que apoquinen (si, si..., ti fala, pero…
¡bótamo na patela!).
botar a alma atrás como os viscaínos. fig. Pasar de todo, despreocuparse, no sufrir por nada ni por nadie... 1. Se da como consejo a quien es muy responsable o está preocupado y angustiado por un problema (si botaras a alma atrás como os viscaínos...). 2. Se usa como reproche o crítica a quien lo hace (nun se preocupa por nada, bota a alma atrás como os viscaínos).
botar a alma pola boca. fig. Andar aprisa y corriendo (sobre todo si son largas distancias), estresado, fatigado, jadeante (ai, xa nun podo
máis! …, veño botando a alma pola boca!). (V. a noventa… y levar
unha estafa). Es similar a
andar (o vir) coa lengua de fora.
botar corpo. fig. Sentirse pletórico, feliz, disfrutando a tope del momento, de las circunstancias favorables, sin preocupaciones ni cargos (sin os críos … estanche de “luna de mel”; hoxe botan corpo!).
botarlle a jarduña (a algo) 1. Echarle mano con avidez y egoísmo, antes de que lo coja otro. 2. Mangar, robar, rapiñar (falta a fijura
que estaba aquí, quien lle botaría a jarduña?…). (V. gispiar).
botar o enjado. Engatusar con
astucia y de forma interesada con el fin de lograr algo (nun lle fajas caso que te está botando o enjado). (V. enjadar y meter a bordo).
botar os boches. fig. 1. Defender con uñas y dientes a alguien (levei un desengaño… Eu que botaba os boches por ela…); o a una teoría,
idea o situación (antes nun lle justaba
nada, e ora bota os boches). 2.
Vomitar con fuerza y profusión (pobriña,
o que ela jomitou…, botou os boches fora!).
botar peito. Simbólicamente
significa sentirse lleno de orgullo sano, satisfecho … Como pavonearse, pero positivamente. Se utiliza para meterse de forma cordial y de broma con alguien a
quien se le suponen motivos para sentirse así (vai de boda que se lle casa a filla; hoxe bota peito!). (Es algo parecido a botar
corpo [que no igual]. El otro es disfrutar del momento propicio y éste es
sentir orgullo y satisfacción).
botarse como Rianxo. fig. Gastar por encima de sus
posibilidades por aparentar, alardear, ostentar… En ocasiones se dice de broma,
por meterse con el personal (mira paí
que reló comprou!… bótase como rianxo!).
botarse polas posas. fig. Como en el anterior, es derrochar,
despilfarrar, gastar demasiado en cosas innecesarias. Aunque las dos se aplican
en los mismos casos, quizá botarse como
Rianxo se utilice más que nada para criticar, y, botarse polas posas, más bien para recriminar (así nun hai cartos que vos chejen, andandes a botarvos polas posas…).
botar
un palavante. Se utiliza en tono jocoso, haciendo
referencia metafórica a cualquier actividad lúdica: tomarse algo con los amigos,
irse de marcha, darse un garbeo… Y como sinónimo de “echar una cana al aire” (vámoslle a botar un palavante ou que?).
bota viño taberneiro! Simpática forma de pedir a un
compañero de mesa que te sirva la bebida.
boto. Es la zapata cuando hincha al
estar de remojo.
boxa. Ampolla que sale en la piel a
causa del roce o de una quemadura.
boyas. Se llama de forma jocosa a los
pechos de mujer grandes y exuberantes (mi madriña…
menudas boyas!).
Brígida tatarí. Apelativo socarrón e indeterminado de mujer (que fea salín nesa foto,
pareso Brigida tatarí).
brosa. Cualquier clase de género de malísima
calidad (iso é brosa, nin te pares a miralo).
bruma. Llamamos bruma a los panchos (pacháns) pequeñitos. (V. pachán).
brumeiro, estar como un, ser un, parecer un. Susceptible, irritable, irascible… (hai que andar con pés de plomo, que hoxe está como un brumeiro). Es evidente que tiene
connotaciones negativas, aunque a veces se encasqueta injustamente a la gente muy
sensible. (V. hinchado como un boto y viril).
bruxa fora! (al mismo tiempo
se hace a figa). Es una exclamación supersticiosa
que se dice por costumbre y de broma en múltiples situaciones. Por ejemplo, para
“protegerse” cuando cuentan algo malo para evitar que ocurra, si las cosas
salen mal y hay que repetirlas una y otra vez… En fin, siempre que parezca que
uno está empoutado. (V. estar empoutado).
bruxas o bruxiñas. Llamamos así, a esas
mariposas nocturnas que van a la luz.
buche. Un trago (nun marches oh, bótalle un buche).
bujío. 1. Lugar hipotético, secreto, clandestino, o asunto que la persona en cuestión no quiere revelar (debe de ir a aljún bujío porque iba con presa e mui arrejlada). 2. También se llama así al escondrijo donde se oculta o esconde algo (en qué bujío metería o libro que nun-o encontro?).
burricote. Dicho
de un hombre pacífico, buenazo, sin maldad…
burro Bautista (m. f.). Burro (insulto) con "apellido" (pero rao de burro
Bautista, mira que eres torpe! …).
buscáchesme
a min … Esta expresión se usa para negar rotundamente que uno haya caído o vaya a caer en determinada falta o error (nun se te ocurra contarllo a nadie. / eu…!?,
buscáchesme a min…; eu nun ando a levar e a traer).
buxón. Tapón para cerrar el agujero
que tienen en el fondo las gamelas.
Me encanta todo lo que tenga que ver con los giros lingüísticos y peculiaridades de cada zona, así que ¡felicidades por tu trabajo!
ResponderEliminarNo estoy 100 % segura, pero creo que también es de Bayona la expresión de "andar aboiado", para referirse a cuando alguien está aburrido y sin saber qué hacer :)
Vaya, por error publiqué el comentario en la "b" en vez de en la "a"...
EliminarMuchas gracias, sí, es de Bayona, lo conozco y alguna vez lo utilicé, comprobaré si lo tengo y si no es así, lo pondré.
EliminarMil gracias!
ResponderEliminar