macancúa. Mucho sueño,
sopor (teño unha macancúa...!).
macho toro. fig. 1. Hombre fuerte, corpulento, fornido,
musculoso. 2. Se atribuye con pitorreo al chulito que va de machote (é
un macho toro).
madrileños de Ourense. Madrileños era considerado por algunas personas, sinónimo de veraneantes.
máis se aforra o máis aforras. Se replica molesto y con sorna, cuando se ofrece algo y lo rechazan; básicamente la comida (nun queres comer?, máis aforras!).
máis tarde ven a leiteira. Ya las
pagará (ti tranquila, que máis
tarde ven a leiteira). Es sinónimo de a
la vuelta lo venden tinto.
máis vale a risa ca pesca! Se dice con gusto y satisfacción tras una buena hartada de reír.
máis vale comer terra amasada! Vale más comer terra amasada, antes que arriesgar la vida para ganarse el pan (hai Dios mío, Dios mío… con este temporal e estes homes no mar…! Máis vale comer terra amasada!).
maja. En castellano maga, es la tripa de la sardina utilizada como carnada para la pesca.
FAM. majoto. Despectivo, maja (déixame
en pas oh…, que inda temos que ir a escoller o majoto). (V. escochar).
malcasado. –a. Se decía de las
personas separadas (algo muy poco habitual) (Fulano de tal, o malcasado).
mallado, -a. 1. (Andar o estar) cansado, agotado, desfallecido… (que malladiña estou!) 2. (quedar, salir, estar…) perfecto,
inmejorable (que bonito está, quedoume
mallado!).
mamadela. 1. Cansancio, agotamiento. 2. También se dice cuando se
tiene somnolencia, sopor (que mamadela
teño!). 3. Borrachera (ale que vai bo…, menuda mamadela leva!).
man aberta (m. f.). Se dice que lo
es, una persona espléndida, generosa, dadivosa. (V. farturiño y ser unha vaca de leite).
manda Bayona! (Broma). Bayona
en este caso es la mujer, la esposa. El dicho nos indica que es ella quien
manda, quien domina en el matrimonio (que
queres que faja si ela nun quer?… manda Bayona!).
mandanga. fig. Pasta, dinero en cantidades industriales, para poder manejarlo o mangonearlo
a gusto (dis que jana pouco, porque ela o
que quer é mandanga). (V. billulli y
chinchimoni).
manda nolis...! ¡Manda caray!
mandarico, -a. Mandón (siempre hai que faser o que dis ela, é unha mandarica).
mangonar. Mangonear.
mangono (m. f.). Tiene doble acepción: 1. Adjetivo (pero quien lle deu vela en este entierro a este mangono?). 2. Verbo (de mangonear)
(eu nun mangono nada, mangona ti si
queres). Como adjetivo equivale a mangonero/a.
mangueleteiro,
-a. Es sinónimo de mangonero/a, como el anterior. Se aplica a
la persona que le gusta mangonear o entrometerse en asuntos que no le conciernen.
(V. jobernicho).
man levantada. Dícese de la
persona que, “levanta la mano” (pega) con facilidad (ti, man levantada, porque lle pejaches ó neno?).
manoto, -a. Se dice que es
manota la persona zurda.
manta ruana. Apelativo jocoso dedicado a la gente dormilona o que pasa mucho tiempo en la cama (a ver ti, manta ruana…, inda nun son horas? levántate xa!).
mañanada. Palabra muy utilizada por los marineros; es el tiempo previo
y cercano al amanecer (paresme que vai a
ser millor ir ó mar á mañanada).
marejada. 1. Se aplica a la persona que irrumpe en un lugar con
ímpetu, dispuesta a mangonear (a donde vas marejada?). 2. Enfados,
broncas… (parés que hoxe hai marejada, no?).
María, lavaches? Si nun lavei
enxajuei. Pregunta y respuesta van
juntas. Se utiliza el “diálogo” para recriminar y corregir cuando el
trabajo está mal hecho (se emplea sobre todo en la limpieza de
casa) porque se hizo a correr y de cualquier forma (V. limpiar
solo o que mira a sojra).
mariñeiros da cunca. fig. Marineros de pacotilla, mediocres, poco profesionales.
mariñeiros dá pataco. Tiene el mismo significado que el anterior, pero éste no solo se aplica a los marineros, también a cualquier otra profesión.
marmotas. Apelativo peyorativo
aplicado a las chicas de servir o niñeras que venían a Bayona en verano de
vacaciones con sus señores.
Marpica. Malpica,
localidad de la Coruña (estas xoubiñas
disque son do Marpica).
marquesa de cono de vaca, ser a, parecer a. Apelativo sarcástico. 1. Se atribuye a una mujer
soberbia, altiva, con aires de grandeza y de superioridad. 2. A cualquiera que parezca que la tratan como tal, con mimo, veneración, etc.; sobre todo
cuando (en el mejor
de los casos) nos resulta antipática (foi a levar á
marquesa de cono de vaca, que ijual sola pódese perder).
Marta Juana do caldeiro. Otro apelativo
femenino indeterminado.
mátame camión
de Vilán o bello! Es una expresión de guasa, una caricatura o exageración al
enterarse de algo sorprendente que, aunque no sea grave, desagrada.
matansa. Se usa como sinónimo de empeño, interés, insistencia, deseo… intensos (a matansa dela é que eu faja o mismo). Tiene connotaciones
negativas y retranca, ya que, por lo general, la cuestión no es conveniente y
la persona lo rehúsa.
mátasme a afisión! / matáchesme a afisión! Cuando
alguien suelta sandeces, tonterías, chorradas…; en el mismo
contexto que se diría ¡me matas!
matute. 1. Es lo que se apartaba de la pesca para reparto entre los marineros. 2. Se utiliza también (con sorna), cuando alguien se aprovecha y "saca tajada" de una situación, asunto o negocio (foille ben, fixo matute).
mayo longo. Apunta al cansancio cuando alguien se queja por él. Posiblemente en alusión a la astenia primaveral. (V. en refs. mayo, quérome erguer e cayo).
me cajo na conicha dunha vella!
me cajo na madre que te pariu que
nun ten a culpa!…
me cajo na nasión!
me cajo na nasión que te deu!
me cajo na pata que te menea!
me cajo nas tripas dun oso! / me
cajo nas tripas de vinte osos!
me cajo no pai que te fixo!
meleiro, -a (de mel). Se dice de la persona (básicamente niños/as)
cariñosa, mimosa, dulce, zalamera … xa
me meteu a bordo!; é tan meleiriña…). (V.
comer a carnada, meter a bordo y ter a mel nos labios).
menos
ruido, que a casa é pequeña! Manda bajar la voz cuando alguien, alterado y cabreado, riñe, grita, vocifera…
merda
seca (m. f.). Dícese
de la persona poco detallista (poco dada a hacer regalos), avara, tacaña, mezquina
(nunca ten un detalle coa criatura, é
un merda seca). Es similar a nun da nin a merda que caja.
mesa redonda. Comida con la familia al completo, o con un grupo de amigos invitados. En definitiva, una comida especial y numerosa (carai, hoxe hai mesa redonda!).
mesclar allos con sebolas. 1. Hacer comparaciones absurdas (pero qué falas?; nun mescles allos con sebolas). 2. Mezclar varios temas que no tienen nada en común.
Es sinónimo de mezclar churras con merinas.
mete a man no cu e saca tabaco! Se exclama con enfado cuando alguien está molestando, toqueteando y sobando a uno o a sus cosas.
meter a bordo. Persuadir y convencer a alguien (a veces con
engaños) llevándolo a su terreno; casi siempre de forma egoísta buscando el
propio beneficio (tanto a de faser, que a de metela a bordo). (V. comer a carnada).
meter a bordo sin bichero. (Ídem) (como me engañas…, metéchesme a bordo sin bichero).
meter
a cabesa como o bocareu. fig.
Ser terco, tozudo (cando ela dis que ten que ser, ten
que ser!; mete a cabeza como o bocareu!).
meter a cabeza nun folle. En sentido figurado sería, esconder la cara por vergüenza. Se usa el término cuando
alguien por su mala conducta debería tenerla y no la tiene; ni vergüenza ni humildad
ni arrepentimiento (si tuvera verjonsa, metía a cabesa nun folle / que pouca verjonsa…; si
meterá a cabeza nun folle…).
meter a cucharada. 1.
Meter la pata. 2. Entrometerse donde no te llaman; inmiscuirse en conversaciones ajenas que no te conciernen (pero que lle importará a este meterete!?; siempre ten que meter a cucharada!).
meter no cu. fig. Irse de la lengua, contar lo que no debe. Sobre todo, se
utiliza la expresión cuando alguien, de forma desleal y traidora, revela a la
persona interesada cotilleos y críticas que le fueron confiados en secreto (nun lle cabía no corpo…; xa llo foi a
meter no cu!). Es parecido a andar a
levar e a traer. (V. nun lle cabe no corpo).
meter o barco nas pedras. fig. Meter el dedo en la
llaga tocando un tema escabroso o controvertido que haga que alguien se “pique”
y estalle en cólera (cala a boquiña que
vas a meter o barco nas pedras…). Casi siempre se dice de broma. (V. dar no vivo).
meterse a vao. Lanzarse
con decisión y arrojo a caminar por las calles anegadas de agua de la lluvia,
aún a riesgo de encharcarse los pies (a
chuvia nun para, hai que meterse a vao).
meter
un pé no inferno. fig.
Hacer lo imposible, lo que sea para lograr algo necesario (connotación positiva) o codiciado (connotación negativa), enfrentándose con valentía a cualquier persona u obstáculo que se ponga por
delante a fin de lograr su objetivo (é un
buscavidas, por darlle de comer ós fillos, mete un pé no inferno si fai falta). (V. chejou a donde quería).
meu fillo querido del alma! / miña filliña queridiña del alma! / miña naisiña queridiña del alma! / mamasiña queridiña del alma! … Son exclamaciones muy usuales.
meu miniño, meu subriño, maior de todos, fura bolos e
escocha piollos. Son los "nombres" de los cinco dedos. Se le van señalando los deditos
del niño mientras se nombra cada uno, empezando por el meñique (miniño). (De
Bahiña).
me valja Dios! / ¡y la Virgen Santísima!
mexón / mexona. Para definir el
sexo de un recién nacido (entón que tuvo?,
un mexón o unha mexona?)
mi caballo murió, mi alegría se fue. Es el título y
parte de letra de un tango del año 1931. Se utiliza de guasa para meterse con
la gente aludiendo a la impotencia sexual.
micos. Los panxoneiros
nos llaman Micos a nosotros, los bayoneses; nosotros a ellos, Bandulleiros.
mientras chora nun mexa. Frase que quita
importancia o menosprecia el llanto ajeno.
Se usa, principalmente, cuando alguien trata de consolar a un niño que está con
berrinche, llora y patalea (deixalo oh... que mientras chora nun mexa!).
mientras vai e ven está o camiño con
xente. Expresión irónica. 1. Se dice cuando tratan de impedir la marcha de alguien, o la
cuestionan o critican. 2. Así mismo
cuando quien se va es un incordio (déixalo ir..., que mientras vai e ven está o
camiño con xente!).
mil
vidas que tuvera! Se exclama al comentar la situación límite
que alguien vivió, salvándose y saliendo ileso de un peligro mortal (si cheja a cair daí…, mil vidas que
tuvera!).
mimá…! mi madriña…! Expresión de sorpresa o asombro.
mingurrias. Persona enclenque, poca cosa (V. calfurrias 2 y chuvidiso).
miña casiña meu lar! Manifiesta gusto por el hogar, placer por estar en casa. Es similar a hogar dulce hogar.
mira que dos: ¡el catarro y la tos! Saludo-broma al encontrarse con dos personas conocidas.
mira que homes ten Franco... Se decía con bula a los hombres cuando, ante una determinada situación, se mostraban débiles, acobardados... tanto física, como anímica o emocionalmente.
mira que te derriso como un can! Amenaza, básicamente materna (¡qué bestias!). (V. voute a andar cos callos arredor!)
mira que te esborro debaixo dos pes! (Ídem).
mirar a Dios por un buraquiño (mirei…,
miraches…, mirou…). 1. Manifiesta contento, satisfacción, entusiasmo, por un golpe de suerte o una
grata sorpresa. Se aplica en cuestiones importantes, pero sobre todo en
las pequeñas alegrías cotidianas (cando abra o paquete, mira a Dios por un
buraquiño). 2. Por todo lo contario, al referir el dolor
sufrido por un incidente (pillarse los dedos, cortarse, quemarse…) (pasei,
un dolor…, mirei a Dios por un buraquiño!).
mirar pa os páxaros, estar a. 1. Estar apampanado, embobado, despistado, distraído, absorto. 2. parado, inactivo (nun fai nada, está a mirar pa os páxaros).
mirar pa os tabáns, estar a. (Ídem). Este
se usa principalmente para criticar la negligencia de un empleado, acusándolo de quedarse estancado y desatender su trabajo u obligaciones (si atenderán á xente, que están a mirar pa
os tabáns…).
miriñaques. fig. Adornos, sobre todo si los hay en
exceso. En una prenda de vestir (volantes, lorzas, aplicaciones…) (esta blusa nun hai quien-a planche; ten
tantos miriñaques… / con tanto miriñaque, querse toda a mañán para limpiar o
polvo).
mística. 1. Se aplica de forma
peyorativa a una mujer remilgada, cursi, fingida (nun me justa nada, é unha mística). 2. Excesivamente reservada y misteriosa…
mixirica. Cuando la lluvia es débil, escasa y breve, se dice que é unha mixirica.
mixiricas (m. f.). Dícese de la persona quejica, llorica. 2. Débil, achacoso, delicado, enclenque, 3. Miedicas, cobarde...
moemiña (m. f.). Mosquita muerta (mira pa moemiña…, tennas debaixo do rabo!). (V. telas debaixo do rabo). Apelativo generalmente femenino, aunque de vez en cuando puede caerle también a algún maromo (é un
moemiña).
mohomiño (meu homiño). Para dirigirse a
cualquier hombre (mohomiño que?).
¿molido o por moler? Por moler. ¡Pues que siga el
entierro! La expresión (completa) alude a una persona vaga, cuando, por no
molestarse en ir a recogerlo o prepararlo, elaborarlo …, rechaza cualquier
cosa que se le ofrece gratis por mucho que le guste o por muy buena o necesaria que sea.
Nota:
El origen está en el siguiente cuento: Era un hombre tan vago, tan vago… que se
estaba muriendo de hambre por no trabajar. Los vecinos decidieron enterrarlo
ya. Camino del cementerio, una mujer se compadeció de él y le ofreció un poco
de maíz. El hombre le preguntó: ¿está molido o por moler? Por moler, contestó la
buena mujer. ¡Pues que siga el entierro!, replicó el moribundo.
Según algunas pesquisas,
esta fábula circula desde hace años con diferentes versiones por Latinoamérica.
Por lo cual, posiblemente fue importado por algún emigrante retornado, de ahí que sea en castellano.
mondongo 1. Algo blandengue, melado, sin consistencia (como compraches estas sardiñas!? están como
un mondongo!). 2. Un amasijo o
revoltijo de cosas; por ejemplo, sábanas y mantas todo revuelto (ten esta cama feita
un mondongo).
monte de cono (m. f.). fig. 1. Persona inútil, incompetente, que no
sirve para nada… Se adjudica sobre todo a una mujer que no es dispuesta ni
hacendosa, que no sabe llevar bien su casa ni la economía doméstica (pero rao de monte de cono, engáñante coma un
chino!). 2. Vulnerable, emocionalmente débil, con escasa resistencia para soportar o afrontar desgracias o situaciones
difíciles (son un monte de cono,
nun sirvo para nada).
montón (m. f.). Es igual al anterior, pero en este caso se suele dirigir más a la
persona que comete un error o que no hace las cosas como se supone debería (nun sei para que tes a lengua rao de montón!, nun lle pudeches contestar?). Los dos son sinónimos de monte de esterco.
mormallo / mormalleira. Se llama de ambas formas al catarro o resfriado.
Básicamente se refiere al catarro de nariz con abundante y continuo goteo
nasal (métete na cama, que tes unha mormalleira…).
morre pola fe. Dícese de la persona terca, tozuda y obstinada que hace lo que le da la gana aunque no deba (sabe que nun pode fumar e fuma, morre pola fe!).
morrer como chíncharas. Denota gran mortandad, ya sea en una guerra, por causa de alguna epidemia o pandemia… Ejemplo covid (con este bicho, vamos a morrer todos como chíncharas).
morreu barrija verde, acabouse a peseta! 1. Al finalizar algo, un
trabajo, una película, al acabar de
comer… (V. finito de clo!). 2. Se emplea para zanjar un tema, polémica o discusión (bueno, xa!; morreu barrija verde, acabouse a peseta!). En este caso es sinónimo de morreu o conto!
Nota:
A mediados del siglo pasado, se representaba en Bayona el teatro de guiñol Barriga Verde. La peseta era el precio
que se pagaba por la entrada, y la obra finalizaba con la frase, que desde
entonces se usa en los ya citados casos.
En
las diferentes representaciones de teatro o títeres que venían a la villa (se ubicaban
en La Palma o en la Plaza de la fruta), era el público quien llevaba de su casa
los bancos o sillas, si no quería estar de pie toda la sesión.
moucho, -a. Tristón, apagado,
deprimido… (fai favor de sacudir a
cajalla, que estás aí de moucha!). (V.
sacudir a cajalla).
FAM. Amouchado, -a. (que tes que estás aí toda amouchada?).
También se dice que está moucha
o amouchada, una planta que
languidece, que pierde vigor.
moucho, -a pioucho, -a. (Ídem).
moucho, -a do penedo. (Ídem).
moucho… que estás no penedo… eres de cartón, eres de cartón nun che teño medo… Canto para bebés.
mouta / mouteira. Se usan ambas
formas y tienen una connotación un tanto despectiva, refiriéndose a un cabello excesivamente
abundante y voluminoso (mimá…, que
mouteira de pelo!).
mudar a cara pa calle dos sordos. fig.
Hacer caso omiso de lo que le dicen y actuar ignorándolo, como si no hubiese oido nada (xa llo dixen, pero mudou a
cara pa calle dos sordos).
mueble inútil. Se
califica como mueble inútil a la persona
que no hace nada de provecho, vaga, inútil… ¡un florero! (este mueble inútil nun sirve para nada!).
Es sinónimo de monte de carne con ollos.
(V. dar boa conta do recado).
muita lengüiña pescador!... Se emplea para mofarse y ridiculizar a alguien cuando con chulería bota por fora, fanfarronea, presume, alardea…
muito cría o pan de millo!... Se exclama molesto, ante la tontería, necedad, estupidez o simpleza de algunas personas. Equivale a outra vaca no millo!
mujera. De cachondeo, en castrapo, mujer (¡espera mujera!).
mujeres del día... Alude con sorna a las amas de casa
(supuestamente) ineptas, que no saben organizarse ni llevar su hogar. Por
ejemplo, a un grupo de mujeres que se encuentran reunidas, charlando, riendo,
ociosas... cuando se supone que deberían estar ocupadas en sus tareas domésticas
(V. monte de cono 1).
mulango, -a. (de
mulo). Se dice de la persona que
por enfado o mal carácter, no
habla o apenas lo hace; que
es huraña e insociable (nun saluda a nadie, é un mulango).
mulo ferrado / mula ferrada. (Ídem) (nun lle deas corte que está de mula ferrada [encomodada]).
mulleres de joberno! … (V. mujeres
del día) (mira que mulleres de joberno! …).
munisipote. Entre broma, guasa o de forma despectiva (según el caso) son denominados así los guardias municipales.
muñico. 1. Oquedad o agujero que
se forma en el pelo al dormir o apoyar la cabeza en un respaldo (nun te peinaches…, inda levas o muñico de durmir). 2. Se supone que, por la forma, hueca y circular, mucha gente le llama muñico al redullo. (V. redullo).
murriñento, -a. / murriñoso, -a. (Se utilizan indistintamente ambas versiones, tienen el mismo significado). 1. (Persona) tristona, apagada, de bajón… (que tes muller,
que estás murriñosa?). (V. moucho). 2. Desaliñado, sucio… 3. Se dice del día gris, triste, poalloso… (que
pouco apetese salir da casa; está o día tan murriñento…).
musiño. musiña. Bebé o niño pequeño.
884. matute. (RAE) (Quizá acort. de matutino, por hacerse muy temprano).
ResponderEliminar1. m. Introducción de géneros en una población sin pagar el impuesto de consumos.
Matute. (Leandro Carré Alvarellos (1979)) s. m. Pescado de diferentes clases que suele recogerse mezclado con la calidad, merluza u otro, que sea el objeto principal de la pesca, el cual se reparte entre el personal del barco.
892. Meterse en camisa de once varas.
ResponderEliminarExpresión coloquial para señalar la poca conveniencia de complicarse la vida innecesariamente.
Su origen se sitúa en la Edad Media, en la ceremonia de adopción de un niño,1 tomando los problemas que ésta conlleva por decisión propia. El padre debía meter al niño por la manga de una camisa grande hecha para la ocasión. Luego lo sacaba por la cabeza o el cuello de la prenda y el padre le daba un fuerte beso en la frente como prueba de la aceptación de la paternidad.2 3 En algunas regiones de Europa la ceremonia continúa vigente pero con la madre, con objeto de simular el parto.
El dicho además refleja una exageración en las dimensiones de la camisa, la cual no podía medir once varas, ya que una vara son treinta y tres pulgadas, lo que equivale a unos ochenta y cuatro 84 centímetros. Así, la camisa mediría 363 pulgadas o bien 9,24 metros.,4
Actualmente el significado es "Meterse una persona en asuntos o problemas que no conoce, que no le competen o que no reportan ningún beneficio".
Fuente: Wikipedia
266. Machucar (RAG)► Para todas as acepcións Forma menos recomendable: machacar verbo transitivo 1 Desfacer ou comprimir moito [unha cousa], dándolle golpes ou facendo presión sobre ela. Cun martelo, ía machucando as pedras unha a unha. Machuca as patacas co garfo para facer un puré. ► SINÓNIMOS apachocar, chafar, esmagallar, esmagar, estrullar, pisar O neno machucou toda a laranxa na boca e despois botouna fóra.
ResponderEliminar272. mangar (RAE) (Del caló).
ResponderEliminar1. tr. vulg. Pedir, mendigar.
2. tr. vulg. Hurtar, robar.
3. tr. coloq. Arg. y Ur. Pedir dinero prestado.
4. tr. Cuba. timar (‖ quitar con engaño).
Retirado.
Eliminar273. Mangonear (RAG)► Para todas as acepcións SINÓNIMOS manexar, manipular verbo transitivo
ResponderEliminar1 familiar Tratar [un asunto] da maneira que máis convén aos propios intereses, sen ter en conta a opinión e os dereitos dos demais. Na oficina, é a secretaria a que mangonea todo.
2 Exercer un dominio abusivo sobre [alguén] facendo que actúe segundo a propia comenencia e criterio e ignorando a súa opinión e intereses. Non te deixes mangonear.
268. Maga (RAG) substantivo feminino. Conxunto de intestinos do peixe. As sardiñas ásanse con maga e sen escamar, pero antes hai que arealas. Quítalle as magas ao peixe e lávao.
ResponderEliminar279. Marmota (RAE) f. despect. coloq. criada (‖ mujer empleada en el servicio doméstico).
ResponderEliminar284. Míllara (RAG) substantivo feminino. Masa compacta formada polo conxunto de pequenos ovos de certos peixes e crustáceos, envoltos nunha membrana. OBSERVACIÓNS: Úsase sobre todo en plural Gústalle comer míllaras de pescada condimentadas con vinagre, aceite e sal. As míllaras da nécora son de cor vermella.
ResponderEliminar► SINÓNIMOS bragada, bragal, ova
285. Mingurrias. (RAG) substantivo Persoa que vale pouco fisicamente. Tes que comer máis que estás feita unha mingurrias.
ResponderEliminarYa están eliminadas.
ResponderEliminar