viernes, 2 de enero de 2015

Empiezan por T ...



tache o demo a cajar. Se dice con sorna fingiendo extrañeza, al ver a alguien jovial, divertido, risueño, insinuando que normalmente es una persona seria y amargada (tas mui contenta hoxe…, tache o demo a cajar). (V. debeulle de mirar o cu á Curuxa).

talanguera. fig. Tajada, borrachera (ten unha talanguera…!).
 
tamén as pedras son duras, e si as machacas rompen. Respuesta que suelen dar las personas que atraviesan problemas, disgustos, contrariedades, cuando se las intenta animar apelando a su fortaleza.

tamén as tripas berrejan unhas coas outras dentro da barrija. Hace alusión, para desdramatizar y quitar importancia, a las discusiones y desencuentros entre personas que se quieren o aprecian (padres e hijos, amigos, pareja…).

tamos (estamos) aquí, tamos alá. Cuando se espera un acontecimiento, una fecha determinada… quiere decir que el tiempo pasa enseguida, que cuando nos queramos dar cuenta, nos encontramos en el día señalado (cando é a boda, pa o mes?, tamos aquí, tamos alá). 

tangue.
Recipiente esmaltado en porcelana, normalmente de ½ litro de capacidad, con una pequeña asa. Se utilizaba para extraer el agua del balde y algunas lecheras para medir la leche al venderla. Aún en uso actualmente. 

… tanto como nada. Pues eso, nada (que te dixo? / díxome tanto como nada). Se usa básicamente cuando uno no se fía de la palabra de alguien: que tiene, que va a traer, a comprar, a hacer, a limpiar…  (disque vai a traer boleardo…, a de traer tanto como nada).
A de ter tanto como nada / a de faser tanto como nada / vai a comprar tanto como nada, a de pescar tanto como nada, etc. 

tanto lle/me pesa un hombro como o outro. 1. Señala indiferencia total sobre un asunto o determinada cuestión; dejadez, despreocupación (eu nun dijo nada, a min tanto me da; tanto me pesa un hombro como o outro). 2. Se dice despectivamente de la gente pasota, deleixada (é un deleixado, tanto lle pesa un hombro como o outro!). (V. deleixado).

tarantantán. tarantantelo / tarantelo / tantarantán, dar o. 1. Las cuatro variantes tienen el mismo significado: indignarse, cabrearse, enrabietarse, trastornarse … (como se dea cuenta, dalle o tarantantelo). 2. dar o tarantantán y tantarantán. A estas dos se le añade alguna acepción más: dar un mareo, un soponcio, un patatús. 

teixujo. Dícese de la persona arisca, huraña, desencariñada, antisocial …, un cardo, un toxo (nun fala con nadie, e un teixujo). (V. corcón y carrasco).

Nota: El teixugo o porco teixo, es el tejón; también llamado melandro, oso enano, tasugo…

telas ben plantadas. (“as pelotas”). Ser valiente, tener agallas. Tiene el mismo significado que ter máis co***** que o cabalo de Santiago telos ben postos.

telas debaixo do rabo. Ser una mosquita muerta, una persona falsa e hipócrita; tener maldad,  “trastienda” (parés unha moemiña pero…, tennas debaixo do rabo). (V.: moemiña).

(ten) en cada perna. Se refiere con sorna, a la supuesta edad (inferior a la real) que dicen tiene la persona en cuestión (cuarenta anos!? Cuarenta anos en cada perna!). (V. e os que anduvo a jatas!).

tenido. Atención, interés (tan pequeniña como é, e mira que tenido pon… Parés que entende!).

ten jrasia o conto! / tenche jrasia o conto! Se exclama ante una situación paradójica, descarada, extraña, inexplicable... (ten jrasia o conto! ..., acabo de andar coas tixeiras e xa nun-as encontró / íbame a tocar a min e colouse ela; tenche jrasia o conto!). (V. foiche bo o conto). 

tenlle bo medo o obispo ós crejos... Se dice con ironía y burla, cuando alguien amenaza con regañar a otro o efectivamente lo hace. Implica que a la persona le resbala, le importa un bledo, que no se amilana ni se intimida (cando veña vaime a oír… / ai si oh, tenlle bo medo o obispo ós crejos…).

ten máis merda cun pau dun jaliñeiro. Dícese de aquello que está muy sucio (cosa, lugar, persona…) (teño que frejar estas escaleiras, que teñen máis merda cun pau dun jaliñeiro). (V. apeterado).

ten o sal esbrujo! Exclamación exagerada para indicar que la comida está muy salada. Quiere decir que se nota la sal, que se paladea, que está entera, sólida, sin diluir… (isto nun hai quien-o coma, está como a pilla!; ten o sal esbrujo!). 

… ten unha mina con el! (ela) Hace referencia a dos personas determinadas: uno es el cliente habitual, comprador compulsivo y derrochón al que la frase censura, y otro el comerciante que le vende, que se lucra de él (o do bar está como quer, ten unha mina con el!). 

ten un saber... / tes un saber... Viene a ser (con retranca) "que listo eres"..., cuando algún listillo te la quiere colar.
   
teñen rasón a desir… Suele ser la introducción a un refrán, dicho o frase hecha. Por ejemplo: teñen razón a desir, que nunca sirvas a quien serviu nin pidas a quien pediu; porque nun hai peor tirano, que un pobre feito amo

teño boca e nun podo falar… Se dice en medio de una controversia o porfía, cuando uno tiene información sobrada para reafirmar su opinión o teoría dejando clara y patente la verdad (sin lugar a la menor duda), pero por un motivo u otro no puede exponerlos. Por ejemplo, que el hacerlo suponga comprometer a otros o dejar en evidencia precisamente a la persona con la que debate.
Podría ser sinónimo de nun dijo nada que despóis todo se sabe.
 
teño que ter unha pasensia... que nin a do Santo Job!

teño tantas janas de ir a Vijo, como de arrancar unha muela. Vigo es un ejemplo; se aplica a cualquier cosa que tengas que hacer por obligación, pero que no te apetezca en absoluto.

ter (a alguén) debaixo dun dente (o dunha muela). Tener manía, ojeriza o tirria a alguien (nun sei porque, pero tenna debaixo dun dente).

ter a arte do demo. fig. Ser pícaro, astuto, manipulador… (verás como a leva ó rejo, ten a arte do demo! / ten a arte do demo para saltar polo corcho). El significado es parecido a ser máis puta que as jaliñas. (V. saltar polo corcho).

ter a boca seca como un corcho. (dame un vaso de ajua, que teño esta boca sequiña como un corcho).

ter a cajalla no cu. fig. Ser un pipiolo, un crio inmaduro. Se utiliza cuando un adolescente (básicamente chica) se rebela imponiendo sus deseos (esta merdenta…que inda ten a cajalla no cu...!).
     
ter a costilla dura. fig. Ser un zángano, un gandul (nun lle justa muito o traballo, ten a costilla dura).
 
ter a darlle con un pé. De lo que se trate, tener mucha cantidad (ten roupa a darlle con un pé!). (V. comarea da ribeira).
 
ter a jrasia po-las robas (polasrobas, a saber…). Tener sentido del humor, gracia, simpatía (méxome de risa con ela, ten a jrasia po-la robas).  Es una deformación del dicho castellano la gracia por arrobas.

ter a mel nos labios. fig. Tener piquito de oro, labia y elocuencia para seducir, cautivar, engatusar… (ten a mel nos labios; así o puxo parvo). (V. comer a carnada, meleiro y meter a bordo). 

ter a rabia ensendida. 1. Estar rabioso, indignado (teño a rabia ensendida!). 2. Se dice que la tiene, cualquier alimento muy picante (nun desías que os pimientos nun picaban?... Teñen a rabia ensendida!).

ter a rabia no bico. Reflejar en el semblante o con algún que otro exabrupto la rabia contenida (si pudera trabar trabábame, tiña a rabia no bico).
 
ter as fomes clandestinas. Tener un hambre atroz (seica nun comeches hoxe?..., tes as fomes clandestinas!).
 
ter as sedes clandestinas. Estar sediento (dame un vaso de ajua, que teño unhas sedes clandestinas)..
 
ter as tersianas. fig. Estar muerto de frío (ale que nun vas abrijada… debes de ter as tersianas).
D. español: terciana. Calentura intermitente que repite cada tercer día.

ter a vara (o peixe). Significa que está en “rigor mortis” (recién muerto). Se emplea para indicar que el pescado está muy fresco (inda ten a vara, está fresquiño como o ouro).

ter cara pa vender. Ser un carota, un caradura, un sinvergüenza.
 
ter dedales. Tener destreza, práctica, agilidad, diligencia…, al realizar un trabajo o tarea manual (nun se lle miran as mans; ten uns dedales…!).
 
ter máis cara cunha patela de envase. fig. Ser un carota sinvergüenza (ten máis cara cunha patela de envase!). (V. patela de envase).
 
ter máis de cuatro. fig. Estar piripi (fala muito…, xa debe ter máis de cuatro).

ter muitas escamas. fig. Estar curtido, tener una coraza, mucha experiencia de vida (vasme a enseñar ti a min…; teño muitas escamas che).

 

ter mundos e fundos. fig. Tener mucho (de lo que sea). Aunque en realidad casi siempre se utiliza con ironía indicando lo contrario, que la cantidad es poca o nula (si muller si…, ten mundos e fundos!). Es sinónimo de ter montes e moreas. (V. ter a darlle con un pé).

ter o justo perdido. Tener mal gusto (ti tes o justo perdido. Mira que desir que iso e bonito…).

ter sete vidas como os jatos. fig. 1. Ser propenso a accidentes o enfermedades y salir ileso siempre. 2. Así mismo un objeto o aparato cualquiera que se cae con frecuencia y nunca se rompe o estropea. 

ter tanto medo como cajar de noite. fig. Con ironía, no tener miedo en absoluto (seica tes medo? / siii oh, teño tanto medo como cajar de noite).
 
ter un can. fig. 1. Estar somnoliento, muerto de sueño (que can teño! ...) 2. Se exclama al tiempo que se bosteza por contagio, o por aburrimiento o hastío (como se te abre a boca, tes un can…!).

ter unha colada (no estómajo). fig. Sentir coraje e impotencia por una infamia y no poder revelarse (eu nun lle dixen nada, pero tiña unha colada …). Se suele expresar con un gesto de rabia y figurando círculos con la mano en el estómago.
 
ter un santo na devosión. 1. Se dice que ten un santo na devosión, cualquier persona que salga ilesa de un peligro. 2. Así mismo cuando se resuelve una contrariedad, un problema (salvácheste, tuveches un santo na devosión).

ter un tenedor clavado na espalda. 1. figSer vago, gandul (nun lle justa muito o traballo, ten un tenedor clavado na espalda). 2. Tener porte arrogante, soberbio, altivo… (nun ten cuento a nacha…, parés que leva un tenedor clavado na espalda).

ter uñas. (miras?, xa acabei; o que hai que ter é uñas!). (V. ter dedales).

ter valor. figTener pachorra, estómago, cuajo...(xa hai que ter valor eh!). 
Como varolo significa moho igual que valor, muchas veces, de cachondeo, se sustituye varolo por valor (tes un valor!..., tes un varolo! .). (V. varolo).
 
tes aparato para dous días. Cualquier objeto al que, viendo el mal trato que se le da y el mal uso que se hace de él, se le augura poca vida (ten móvil para dous días). Es sinónimo de nun dou un duro por el. 

teso como un viroto. estar, ir. 1. Se compara con un viroto, cualquier cosa que esté rígida, tiesa, inflexible... (claro que o peixe está fresco!; nun miras que está teso como un viroto?). 2. De igual modo, a cualquiera que camine erguido (vai tesa como un viroto).
Nota: En el D. estraviz y D. de diccionarios: viroto. Persona tiesa y apática, adusta.

tes que ter! Réplica un tanto jocosa. Se profiere cuando se pide algo a alguien y éste dice que no tiene (dame un pouco de prixel oh… / nun teño / tes que ter muller, tes que ter!).

teto de carne. Cualquier pequeño bulto carnoso que sale al exterior; ej. de una herida, de hemorroides… (fixen un corte aquí…!;mira que teto de carne teño).
  
tetos. Son los gajos de algunos cítricos como la naranja, el limón, la mandarina, el pomelo… (dame un tetiño de esa naranxa oh, que parés que me apetese).

ti eres parvo o comes merda!?

ti fai por nun morrer, que cando ti morras… morre o teu millor amijo. 

tinón. Barreño.

tintimoso. Palo que cuelga de a cabesalla, en el que se apoya el carro. (en gallego tentemozo).

tío raresas. Hombre raro, de carácter y trato difícil, complicado. 

tipo fifí. Figura de mujer bien proporcionada, bonita, delgada, estilizada (é xeitosa e ben feitiña, ten tipo fifí).

tiradora. Mujer cuyo trabajo consistía en trasladar el pescado de las gamelas por medio de patelas, desde la orilla de a Ribeira, hasta la plaza del pescado. Aunque muy próximo a tierra, los barcos varaban en el mar para la descarga, por lo que las tiradoras debían meterse en el agua para realizar su labor. Actividad parecida a la de los carreixóns o carreixonas.
Nota: La plaza del pescado estaba ubicada cerca de a Ribeira; los arcos que vemos actualmente, próximos a la playa, son vestigios de ella.

tirar co corpo. fig. Acostarse, irse a la piltra, a la cama (ando caíndo do janapán, estou deseando tirar co corpo). (V. andar (o estar) caíndo do ganapán).

ti tes medo, pero nun queres ser bo! Frase hecha para reprender a los niños cuando se portan mal y temen al castigo. 

tocar o jrelo. Molestar, fastidiar... Dicho finamente, tocar las narices (quero estar tranquiliña eh!…, nun me veñas ti a tocar ojrelo!).

tódalas soberbias se collen. Se exclama al conocer que alguien vive la misma situación que criticó de otra persona. (V. as soberbias nun son limosnas).

todo can é jato… (ten coche, vive ben, viaxa, ten cartos, etc.). Es sinónimo de todo el mundo, todo quisque, todo bicho viviente… Se utiliza en múltiples contextos, y la mayoría de las veces se dice con retranca y de forma peyorativa (mira que jran cousa…! hoxe todo can e jato ten coche / invitou a todo can e jato, menos ós que debía).

todo el mundo me quiere, todo el mundo me adora… Sátira irónica en castellano, cuya intención es mofarse de la persona que tiene por costumbre alardear y vanagloriarse de lo mucho que todos la quieren. Tal vez se podría añadir dime de lo que presumes y te diré de lo que careces.

todo falas ti! (todo fala el/ela). Cuando alguien se adelanta y cuestiona, corrige o aconseja algo antes que uno lo plantee o lo haga (eu díxente aljo? todo falas ti!).   

tódolos días nun son días santos. En cualquier contexto donde haya que recordar que no todos los días pueden ser días especiales; que no  se puede estar siempre de fiesta, celebraciones, comilonas… (pero ti que pensas!?..., tódolos días nun son días santos!). 

todo lle vai ven. (todo lle vale). Censura a la gente que birla todo cuanto puede, aprovechada, oportunista (mangáronme unha planta da entrada! Desde lojo..., hai xente que todo lle vai ben). 

todo o que mira pa baixo… Insinúa que el hombre con apariencia de bueno, coitado, tímido, introvertido, “que mira pa vaixo”, a veces esconde una personalidad malvada que, en casa, de puertas adentro descubre. La misma teoría que sostiene la psicología moderna: “el maltratador suele ser un hombre inseguro y acomplejado”. ¡qué sabios nuestros mayores! La frase se pronuncia cuando se da el caso y se critica. (V. moemiña). 

todo panadeiro que jaba o seu pan... Se dice de alguien que se vende muy bien ensalzando sus cualidades, su buen hacer, enumerando sus virtudes, etc.; pero al final … nada de nada; un fraude, un fracaso . Podría ser sinónimo de dime de lo qué presumes y te diré de lo qué careces.

todo ten na punta da lengua. 1. Dicho con connotaciones negativas, se refiere a quien siempre tiene la palabra precisa y la respuesta adecuada, tanto par para defenderse como para atacar. 2. Se adjudica de forma jocosa, a una persona muy ocurrente. (V. jarabe de pico…).

todo ten por traballo! El término en sí mismo ya indica que la persona a quien va dirigido es una vaga. Además de no hacer nada, pone excusas o se niega a realizar cualquier trabajo, tarea o ayuda que se le reclama por pequeña que sea (hasta nin o plato da mesa recolle, todo ten por traballo!). (V. para mover unha perna, tenlle que pedir permiso á outra).

tomar a casa por asalto. Comportarse en casa ajena con unas confianzas que nadie le otorga, como quien está en su propia casa, abusando y sobrepasándose en la forma de conducirse y proceder en ella (son uns maleducados, toman a casa por asalto).

tomara que… Usamos tomara cuando una persona quiere o necesita que algo pase. Básicamente se usa cuando dos personas (normalmente familiares) atraviesan ambas una situación precaria y alguien, o una de ellas exige que la otra la ayude o la critican porque no lo hace (andase queixando que a hirmán nun-a axuda; tomara que a axudaran a ela…).

tomarlle (a alguén) o folio cambiado. fig. Tomarle el pelo o engañarle (nun me estarás tomando o folio cambiado, no?).

tomarlle os talentos a alguén. Se dice cuando alguien conoce los puntos débiles de otro y lo ningunea, torea y pierde el respeto (a ti nun te fai caso porque xa te tomou os talentos). Es sinónimo de conose a ajulla de marear.
 
tomarse de bebida. Ser adicto al alcohol (e media arreluada; nin que se tomara de bebida…). (V. arreluado). 

topar a matrácula. Encontrar la solución al problema, descubrir la forma de montar o encajar algo manual (xa está, xa topei a matrácula!).

topete (m. f.). Torpe, tonto, necio. Es sinónimo de toleiro y toleirón.

toque de ajunía. Se dice que toca a ajunía (agonía), cuando se suena la campana de la Capilla de La Misericordia anunciando que falleció una persona de la villa (“hermano” de la Sta. Casa de la Misericordia, o no). Son doce campanadas si la fallecida es una mujer y trece si es hombre. 
Se toca (si lo pide la familia), aunque el difunto ya no viviese aquí o vaya a ser enterrado fuera.
A veces las campanadas suenan como en doblete (posiblemente porque el badajo rebota); cuando esto ocurre, se dice que “abarrunta” la muerte inminente de otro vecino del pueblo.

toque de ánimas. Así como el Ángelus se tocaba todos los días a las doce del mediodía, el toque de ánimas se tañía (hasta los años 70) a las siete de la tarde. Era un toque que invitaba a rezar (en cualquier lugar donde uno se encontrara) por las benditas almas del Purgatorio.

toque de señal o a morto. Es el toque del campanario de la iglesia que anuncia el fallecimiento de una persona en el pueblo. Se toca solamente si va a ser enterrado aquí, aunque el difunto sea forastero. Es igual al toque de funeral o entierro, pero se diferencia porque estos terminan con un repique continuo de campana, y la señal no.

torista. De broma, turista (mi ma…!, con esas jafas pareses un torista).

torna. En este caso se usa torna como sinónimo de busca, al relatar la pérdida de un objeto y su consiguiente intensa búsqueda (… busca das chaves, torna das chaves…; busca das chaves, torna das chaves…).

torrellas. Nalgas. (V. cachorretas).

torrija. Tontería, empanada mental (que parvo é, que torrija ten).

torser o fusiño. Mostrar desagrado (nun torsas o fusiño que é ijual; tes que comelo, e o que hai).

¡total, no lleva cristal!... Otra frase de la generación castellanizada, absurda y sin sentido; se formula simplemente porque rima cuando alguien dice total

touporroutou. Bobo, torpe, patoso…Se atribuye sobre todo a cualquiera que intenta ejercer algo para lo que carece de aptitudes o talento (ela justalle bailar, pero a pobre é un touporroutou). (V. topete).

toutiso. (Ídem)

traballar como un sacán. Trabajar mucho y muy duro.

traer a palicuerda. Atosigar, presionar, agobiar, exigir, dominar, etc. (acaba conmijo, traime a palicuerda).

traer todo a rolo / andar con todo a rolo. 1. Tener los bártulos y/o la ropa desordenados, desperdigados por toda la casa (ordena un pouco iso, que o traes todo a rolo!). 2. Cambiarse continuamente de ropa y no guardarla (a ver si recolles esa roupa, que andas con todo a rolo). (V. por cada sitio trai unha albarda).

trajabolasGlotón-a, comilón-a (que maneira de comer..., que trajabolas!). 

trajadero. La comida. Se refiere más que nada a las papatorias, caldeiradas, cuchipandas, comilonas … (muito lle justa un bo trajadero!). 

trajar saliva amarja. fig. Soportar con resignación, paciencia y sin rechistar, traiciones, ofensas, humillaciones, desprecios…  (ai Dios mío, canta saliva amarja hai que trajar!). Es similar a aguantar carros y carretas.
 
tralla. Como es bien sabido, la tralla, es un cabo, una cuerda gruesa, pero además aquí la usamos para describir como tal a personas que son muy altas y delgadas (mi madriña…, que tralla de home!). 

tramallo. Trasmallo (aparejo de tres redes).

trapandallo (de trapo)(m. f.). Persona sin prestigio, informal, mentirosa, lianta, embaucadora... (V. redullo, redulleiro). Es similar a trapalleiro y trapallo

trepio. Estructura de hierro con forma de triángulo y con tres pies, que se utilizaba para poner las ollas, sartenes, cazuelas, etc., sobre el fuego na lareira. 

tres por tres, marajota e media. Frase sin sentido; se pronuncia cuando suena la palabra "tres".

tres tetas ten una vella, tres tetas a de ter, ¡unha dúas, tres! Se recita con entonación, como una cantinela; a veces para burlarse de alguna mujer con “michelines”.  

trinte tres! Se usa para dar por zanjado el debate cuando en una discusión no se llega a un entendimiento. Es algo así como acabouse! (o que ti dijas …, trinte tres!).

tripa cajeira. fig. Cualquier cosa que haya perdido su apresto o tersura; que esté arrugado, deformado, destripado, espachurrado, estrujado…; que se parezca o recuerde a una tripa (isto está doto deformado, parés unha tripa cajeira!).

tríscalle unha castaña! Expresa alegría y sorpresa ante algo positivo que atañe a otros, sea conocido o extraño (tríscalle unha castaña, mira que juapa vai!). Es algo así como ¡toma castaña! (tocoulle a lotería, tríscalle unha castaña!).

trompicaso (trompicón). Tropezón (din un trompicaso e fun de fusiños).

tropilla (de tropa). fig. Gente despreciable, chusma, malas compañías (nun me justa nada que andes con esa tropilla). (V. jado vacuno y rabaño).

truco o cruseta. Rayuela. Juego infantil que consistía en dibujar en el suelo de la calle una serie de cuadrados con ayuda de un “caleón”. Luego se tiraba un trozo de teja y, a la pata coja, había que desplazarla con el pie a través de los cuadrados, siguiendo un recorrido normativo del juego. Los de mi generación le llamábamos truco, la de mis padres, cruceta. (V. caleón).  

tuai nuai. Nanay, nada de nada.

tumba lobos. Se adjudica despectivamente a un hombre muy corpulento, grandullón, fortachón.
  
tupamaro. “Insulto” indeterminado usado principalmente de broma entre amigos.

 

 


 

 


















































































































































































































































































































































































































































































































































































































































No hay comentarios:

Publicar un comentario